وسواس کندن مو یا تریکوتیلومانیا چیست ؟ | علت، نشانه ها و درمان

تریکوتیلومانیا چیست ؟

تریکوتیلومانیا (Trichotillomania) یک بیماری وسواسی جبری است که در آن فرد با کشیدن مو از پوست خود لذت می‌برد و قادر نیست در برابر این عمل از خود مقاومتی نشان دهد. این بیماری در مواقعی به‌ قدری تشدید می‌شود که عملکرد اجتماعی و شغل افراد را مختل می‌کند. بیشتر بیماران تریکوتیلومانیا موهای ناحیه سر خود را می‌کشند، برخی هم علاقه به کندن موهای مژه، ابرو، ریش و سبیل خود دارند. این بیماری می‌تواند قابل‌کنترل و یا غیرقابل‌کنترل باشد، حتی گاهی بیماری فرد به‌قدری پیشرفت می‌کند که او تمایل دارد موهای کنده شده را بخورد. این اختلال تریکوفاژیا (Trichophagia) نام دارد و موجب آسیب‌های جدی به دستگاه گوارش می‌شود.

مبتلایان به بیماری تریکوتیلومانیا (Trichotillomania) بیشتر در دوران بلوغ و نوجوانی بین سنین 9 تا 13 سال به این اختلال دچار می‌شوند، بر اساس تحقیقات اخیر حدود 2 درصد از بزرگسالان و نوجوانان درگیر این بیماری روانی هستند. حتی کندن مو در کودکان شیرخوار نیز مشاهده شده است. البته در بیشتر مواقع این رفتارها در طول رشد از بین می‌روند. خوشبختانه امروزه راهکارها و روش‌های درمانی مؤثری برای برطرف‌کردن این اختلال به وجود آمده است که در این مطلب به آنها اشاره خواهیم کرد.

نشانه‌ها و علائم بیماری تریکوتیلومانیا

تشخیص تریکوتیلومانیا به کمک نشانه‌های آن انجام می‌شود، در واقع هیچ آزمایش خاصی برای تشخیص این اختلال وجود ندارد. پزشک در بیشتر مواقع بر اساس علائم بالینی فرد ممکن است او را به یک روان‌پزشک ارجاع دهد. درمانگر به کمک جلسات متعدد، تشخیص می‌دهد که فرد به این اختلال وسواسی دچار شده است یا خیر! بیماری تریکوتیلومانیا همانند هر بیماری دیگری با علائم و نشانه‌هایی همراه است.

کشیدن مو به چند صورت ممکن است اتفاق بیفتد، برخی افراد موهای خود را به‌صورت متمرکز برای رهایی از میل شدید کشیدن مو می‌کنند. گاهی افراد ممکن است آداب خاصی برای کشیدن مو ایجاد کنند. این اختلال بعضی وقت‌ها حتی غیرارادی می‌شود. یعنی بیمار هنگام فکرکردن، تلویزیون تماشا کردن یا مطالعه اقدام به کندن موی خود می‌نماید، بی‌آنکه حواسش به این کار باشد. در ادامه قصد داریم تا شما را با این علائم به طور کامل آشنا کنیم.

علائم مهم و رایج تریکوتیلومانیا

یکی از مهم‌ترین عوامل این بیماری کشیدن مداوم مو و کندن آن است. این کار در نهایت منجر به ریزش موی شدید و کچلی موضعی می‌شود. کندن مو ممکن است در طیف مختلفی از رفتارها خلاصه شود، مثلاً ممکن است بیمار نوع خاصی از مو را هدف قرار دهد و یا دوست داشته باشد موها را به روش خاصی بیرون بکشد. سایر علائم بیماری عبارتند از :

• احساس لذت و آرامش بیمار هنگام کندن مو و افزایش میزان تنش و اضطراب او پیش از کشیدن مو یا هنگامی که سعی در کندن مو دارد.
• ریزش موی قابل‌ توجه بیمار و بروز مناطق طاس و کچل روی پوست سر یا نقاط دیگر بدن از دیگر علائم این بیماری است.
• گازگرفتن، جویدن یا خوردن موهای کشیده شده یا کنده شده با دندان (تریکوفاژیا یا خوردن مو).
• بازی با موی کنده شده و مالیدن آن به‌صورت و لب از دیگر علائم رایج بیماری تریکوتیلومانیا است.
• عدم کنترل بر این رفتار روانی و ناخودآگاه و موفقیت‌آمیز نبودن تلاش‌ها برای توقف آن.
• ناراحتی و مشکلات مختلف در محل کار یا مدرسه و هر موقعیت اجتماعی دیگر که به کندن مو مربوط شود.
• گاهی کشیدن موی حیوانات خانگی، عروسک‌ها و البسه و پتو می‌تواند علائم این بیماری باشد.
• پنهان کردن این اختلال از افراد دیگر و انجام آن در تنهایی از دیگر علائم این بیماری است.
• خارش یا سوزش منطقه‌ای که موهای آن کنده شده است.
• احساس نیاز به رفتارهای تکرارشونده‌ای مثل پیچیدن مو دور انگشت یکی دیگر از عوارض این بیماری است.

مهم‌ترین علل ابتلا به بیماری تریکوتیلومانیا

هنوز علت اصلی تریکوتیلومانیا دقیقاً مشخص نشده است. تحقیقات نشان داده است که عملکرد بخشی از مغز که مسئول کنترل احساسات و عادات است، ممکن است در اثر احساسات منفی نظیر اضطراب، استرس، تنش، ناامیدی و… تغییر کند و به دنبال آن پیام‌رسان‌های عصبی مرتبط با این ناحیه را نیز تغییر دهد. در این صورت فرد سعی می‌کند با رفتارهای تکانشی نظیر کندن موها میزان استرس و خستگی‌ خود را کاهش دهد.

معمولا افراد فقط زمان‌هایی که دچار احساسات منفی هستند، اقدام به کندن موهای خود می‌کنند. به‌طورکلی عواملی که خطر بروز اختلال کندن مو را در افراد افزایش می‌دهند، شامل موارد زیر هستند:

سن : همان‌طور که گفته شد علائم اولیه تریکوتیلومانیا معمولاً در اوایل نوجوانی بین سنین ۱۰ تا ۱۳ سالگی پدیدار می‌شود. این نشانه‌ها گاهی ممکن است در دوران بزرگ‌سالی به شکل دائمی یا هنگام اضطراب خود را نشان دهد.

سایر بیماری‌های روانی : بیماران مبتلا به تریکوتیلومانیا گاهی به بیماری‌های روانی دیگری نظیر ناخن جویدن، لب کندن، اضطراب، افسردگی یا اختلال وسواسی جبری نیز مبتلا هستند که این خود عاملی برای تشدید بیماری در فرد محسوب می‌شود.

استرس : استرس‌های شدید مثل مشکلات خانواده، مشکلات اجتماعی، تنهایی، مورد بدرفتاری قرارگرفتن یا مرگ نزدیکان و… همگی عواملی برای بروز بیماری تریکوتیلومانیا محسوب می‌شوند.

سابقه ژنتیکی : ابتلا به تریکوتیلومانیا در بعضی افراد نتیجه سابقه ژنتیکی در بستگان درجه یک است. به‌عبارت‌دیگر چنانچه والدین یا خواهران و برادران بیمار به این اختلال مبتلا باشند، این موضوع در ابتلای فرد نیز تأثیرگذار است.

آسیب‌های روحی مربوط به دوران کودکی : بر اساس تحقیقات و ادعاهای سازمان ملی بیماری‌های نادر آمریکا افرادی که در کودکی دچار آسیب‌های اجتماعی و عاطفی شده‌اند، بیشتر در معرض ابتلا به تریکوتیلومانیا هستند.

عوارض بیماری تریکوتیلومانیا

• اولین عارضه‌ای که در این دسته بیماران ایجاد می‌شود، پریشانی و احساسی توأم با خجالت و شرمندگی است. حتی در مواقعی این افراد به دلیل شرایطشان به سمت مواد مخدر و الکل می‌روند.
• اگر این بیماری درمان نشود ممکن است مشکلات زیادی را برای فرد در جامعه از نظر عملکرد اجتماعی به وجود آورد.
• طاسی سر و ظاهر نا به هنجار ممکن است سبب حادتر شدن افسردگی و اضطراب بیمار و در نهایت جنون او شود.
• باتوجه‌به اینکه برخی از مبتلایان هنگام کندن مو آنها را می‌خورند، ممکن است این رفتار سبب تشکیل گلوله مو در داخل معده و تریکوبزوار (Trichobezoar) شود. تشکیل گلوله مو در معده منجر به آسیب‌های شدیدی گوارشی می‌شود و عوارضی همچون کاهش وزن، حالت تهوع، استفراغ، درد شکمی، انسداد روده و کم‌خونی را برای فرد به همراه دارد.
• کناره‌گیری اجتماعی از دیگر عوارض عدم درمان اختلال روانی تریکوتیلومانیا است.
• کشیدن و کندن مداوم موها در طولانی‌مدت سبب بروز انواع زخم‌ها و کاهش رشد مو شده و در نهایت زیبایی فرد را هدف قرار می‌دهد.
• انجمن روان‌شناسان آمریکا معتقدند که بیماری تریکوتیلومانیا در دسته اختلالات وسواسی جبری است و به‌عنوان یک اختلال کنترل تکانه سبب اضطراب، افسردگی، وسواس جبری، کم‌توجهی، بیش‌فعالی در افراد می‌شود.

روش‌های پیشگیری از تریکوتیلومانیا

در حال حاضر هیچ روش ثابت شده‌ای برای پیشگیری از این بیماری وجود ندارد و تنها درمان در مراحل اولیه پیشرفت بیماری می‌تواند در رفع یا بهبود آن مؤثر باشد. ازآنجاکه استرس یکی از عوامل مهم و مؤثر در پیشرفت این بیماری محسوب می‌شود؛ لذا افراد می‌توانند با یادگیری روش‌های مدیریت استرس تا حد زیادی از بروز نشانه‌های این اختلال جلوگیری کنند.

متأسفانه اغلب افرادی که به تریکوتیلومانیا مبتلا هستند، تمایلی به درمان بیماری ندارند و هرگز به دنبال روش‌های درمانی نمی‌روند، این مسئله بیماری را بدتر می‌کند. همچنین عده‌ای از مبتلایان حتی نمی‌دانند که مشکل آنها قابل‌درمان و تشخیص است؛ بنابراین با پنهان کردن آن وانمود می‌کنند که مشکلی ندارند. کندن موها از نظر این دسته از افراد صرفاً یک نوع عادت بد است که باید آن را ترک نمود. اما باید بدانید که رویکردهای رفتاردرمانی و داروهای خاص می‌توانند به بهبود این بیماران در کوتاه‌ترین زمان ممکن کمک زیادی کنند.

رفتاردرمانی

رفتاردرمانی و درمان‌های روانی می‌تواند تا حد زیادی علائم بیماری تریکوتیلومانیا را در بیماران کاهش دهد. معکوس‌سازی عادت یکی از انواع رفتاردرمانی است که به (HRT) هم شناخته می‌شود. در این روش، مهم‌ترین اقدام درمانی تریکوتیلومانیا این است که فرد به‌جای کندن مو، رفتارهای جایگزین دیگری مثل مشت کردن انگشتان را انجام دهد. یکی دیگر از روش‌های رفتاردرمانی، درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد است. در این روش بیمار باید بدون کندن مو، عوامل محرک بیماری نظیر استرس را بپذیرد و از این طریق با میل به کندن مو کنار بیاید.

در نوع دیگر رفتاردرمانی که به رفتاردرمانی شناختی‌ معروف است، بیمار به کمک پزشک معالج خود باورهایی را که به تریکوتیلومانیا منجر می‌شوند شناسایی کرده و آن‌ها را تغییر می‌دهد.

درمان‌های دارویی

در حال حاضر هیچ داروی خاصی برای درمان وسواس کندن مو به‌صورت انحصاری تولید نشده است. اما به کمک داروهای ضدافسردگی، مکمل اسیدآمینه استیل سیستئین (NAC)، آنتی سایکوتیک تیپیکال (داروهای ضد روان‌پریشی) و دیگر داروهای مشابه به تجویز پزشک می‌توان این بیماری را کنترل کرد و علائم آن را بهبود بخشید.

توجه داشته باشید که مصرف داروهای روان‌پزشکی، بدون تجویز پزشک در بیشتر مواقع نتایج معکوس و جبران‌ناپذیری به دنبال خواهد داشت؛ لذا توصیه می‌شود برای شروع پروسه درمان حتماً در قدم اول به پزشک مراجعه کنید تا او بر اساس شرایط و علائم شما اقدام به تجویز داروی مناسب کند.

برای درمان چه کنیم ؟

تریکوتیلومانیا نوعی اختلال وسواس کندن مو است که اگر به آن توجه نشود ممکن است عوارضی مثل طاسی را به همراه داشته باشد. امروزه روش‌های درمانی جدیدی برای کاهش علائم این بیماری به وجود آمده‌اند که هرکدام باتوجه‌به شرایط بیمار تا حد زیادی مؤثر هستند. بیمار در قدم اول باید برای معاینه و تشخیص قطعی به روان‌پزشک یا روان‌شناس مراجعه کند.

پزشک علاوه بر درمان این بیماری و کاهش علائم آن وظیفه دارد برای مسئله ریزش مو در نواحی مثل سر، مژه و ابرو نیز چاره‌ای بیندیشد. معمولاً به کمک مشاور یا درمانگر مجرب، مؤثرترین راه درمانی برای بازگرداندن زیبایی بیمار بررسی می‌شود. پزشکان در بیشتر مواقع به کمک راهکارهای جبرانی نظیر مزوتراپی مو، کاشت مو و کاشت ابرو برای مشکل طاسی بیماران یا کم پشت شدن موهای آنها چاره می‌اندیشند.