قارچ سر چیست ؟ | علل ایجاد، علائم و نحوه درمان

علائم و نشانه های عفونت قارچ سر

عفونت قارچ سر می تواند با یک یا چند علامت زیر همراه باشد:

• راش قرمز رنگ یا تکه تکه شدن پوست سر،
• پوسته پوسته شدن کف سر،
• نرم و سفید شدن برخی قسمت های کف سر،
• جوش های سفید و چرکی.

اگر عفونت قارچ سر برای مدت زمان طولانی ادامه پیدا کند، می تواند با تجمع پوسته ها و پوست مرده همراه باشد و رنگ کردن مو با مواد شیمیایی و خاراندن متناوب ناحیه درگیر، باعث می شود فولیکول های مو آسیب ببینند، که تمامی این عوامل در نهایت، منجر به ریزش مو خواهند شد به خصوص در افرادی که از کم کاری تیروئید رنج می برند. با این حال، اگر متوجه تکه های دایره ای شکلی شدید که کاملا عاری از مو هستند، حتما به پزشک مراجعه کنید، چرا که می تواند نشانه ای باشد از عفوت کرم حلقوی پوست سر که در ادامه به بررسی آن خواهیم پرداخت.

روش های انتقال قارچ سر

قارچ سر، عفونت بسیار مسری است و می تواند به یکی از سه روش زیر انتقال پیدا کند:

انسان به انسان : تماس پوستی مستقیم با فرد آلوده. برخی افراد ناقل قارچ هستند، قارچ را روی سطح پوست و موی خود دارند، اما قارچ به پوست سر حمله نکرده و علائمی از عفونت را از خود نشان نداده اند. اما این افراد می توانند عفونت را به راحتی به دیگران و در پی تماس پوستی منتقل کنند.

اشیاء به انسان : از طریق تماس با اشیایی که توسط فرد آلوده لمس شده اند، مانند: روتختی، ملحفه، رو بالشتی، شانه یا برس مو. در بیشتر موارد، قارچ ها و اسپورهایشان می توانند برای مدت زمان طولانی روی این قبیل اشیاء زنده بمانند.

حیوان به انسان : به خصوص تماس با سگ و گربه ها که می توانند ناقل عفونت باشند و آن را به سایر افراد به خصوص، کودکان منتقل کنند.

علت بروز قارچ سر

قارچ ها و باکتری ها به طور طبیعی بر روی سطح پوست سر زندگی می کنند که اصطلاحا با عنوان فلور طبیعی پوست شناخته می شوند، اما زمانی که قارچ ها رشد می کنند و تکثیر می شوند، می توانند منجر به بروز عفونت های قارچی شوند. کاندیدا و مالاسزیا، دو نوع قارچی هستند که رشد بیش از حد یکی از آن ها می تواند منجر به بروز این نوع عفونت در پوست سر شود، البته عوامل بسیاری در بروز عفونت قارچ سر دخیل هستند که عبارتند از:

• برخی شرایط پزشکی که با سرکوب سیستم ایمنی همراه هستند، مانند سرطان،
• داشتن رژیم غذایی ناسالم و مصرف بیش از حد مواد غذایی قندی و نشاسته دار،
• زندگی در محیط های گرم و مرطوب که زمینه را برای رشد قارچ ها فراهم می سازد.

انواع قارچ سر

قارچ سر انواع مختلفی دارد که به بررسی کامل هر یک خواهیم پرداخت:

قارچ کرم حلقوی

قارچ کرم حلقوی که توسط قارچ های مشابه کپک به نام درماتوفیت ها (Dermatophyte) ایجاد می شود، نوعی عفونت قارچی سر است که به قسمت خارجی پوست سر و ساقه مو حمله می کند و این نکته را در نظر داشته باشید که برخلاف نامی که این عفونت دارد، توسط کرم ایجاد نمی شود. این نوع عفونت قارچ سر، به شدت مسری است و عمدتا در کودکان و نوجوانان دیده می شود و با علائمی از قبیل خارش، پوسته پوسته شدن سر و تکه های عاری از مو در سر همراه است.

عفونت کرم حلقوی سر منجر به بروز التهاب شدید در ناحیه عفونت می شود که می تواند در نهایت اسکار و ریزش مو را به همراه داشته باشد. از آن جایی که شرایط دیگری وجود دارند که در آن ها درگیری ظاهری پوست سر به همین شکل است، توصیه می شود در صورت مشاهده ریزش مو همراه با خارش یا علائم غیر عادی در پوست سر، حتما به پزشک مراجعه کنید. درمان مناسب و به موقع، به منظور پیشگیری از تشدید شرایط و عدم انتقال عفونت به دیگران، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

عوارض ابتلا به عفونت کرم حلقوی سر

در برخی موارد، کرم حلقوی سر می تواند باعث کریون، التهاب شدید و همراه با درد در پوست سر شود که به صورت التهاب های نرم و برجسته همراه با چرک در پوست سر ظاهر می گردد. کریون می تواند باعث بروز واکنش های شدید به قارچ شود که در نهایت، اسکار های دائمی و ریزش موی دائمی در ناحیه درگیر را به همراه خواهد داشت.

پیشگیری از بروز عفونت کرم حلقوی سر

معمولا پیشگیری از بروز عفونت کرم حلقوی سر کار سختی است، چرا که قارچ هایی که عامل بروز این عفونت هستند، بسیار شایع اند و به شدت منتقل می شوند. اما با این حال، رعایت یک سری نکات و مراقبت ها می تواند احتمال بروز و ابتلا به این نوع عفونت را به حداقل برساند. از جمله:

• شست و شوی منظم پوست سر به خصوص بعد از کوتاه کردن موها
• شستن دست ها به منظور پیشگیری از پخش شدن عفونت. نواحی که از آن ها استفاده مشترک می شود نیز باید تمیز نگه داشته شوند.
• دوری از حیوانات آلوده. توجه داشته باشید که عفونت به صورت یک تکه پوستی بدون مو مشخص می شود، اما ممکن است در برخی موارد متوجه علائم بیماری نشوید، به همین خاطر، توصیه می شود حتما حیوان خانگی خود را بررسی کنید.
• عدم استفاده از وسایل مشترک مانند لباس، برس و شانه و این که به کودکان خود یاد بدهید که وسایل شخصی خود را در اختیار دیگران قرار ندهند.

درمان عفونت کرم حلقوی سر

داروهای ضد قارچ که به صورت خوراکی در دسترس هستند، به درمان عفونت کرم حلقوی سر کمک می کنند. گریزئوفولوین (Griseofulvin) و تربینافین (Terbinafine)، از جمله داروهایی هستند که از سوی پزشک تجویز می شوند و معمولا دوره درمان در حدود شش هفته یا بیشتر خواهد بود. در کنار درمان دارویی، از فرد خواسته می شود موهای خود را به طور مرتب با استفاده از شامپوهای تجویز شده بشوید تا جلوی انتقال عفونت به دیگر افراد و هم چنین سرایت قارچ به دیگر قسمت های بدن گرفته شود.

قارچ سر فاووس (Favus)

عفونت قارچ سر فاووس، شدیدترین نوع عفونت قارچی سر است که با تخریب لانه زنبوری ساقه مو همراه است و عمدتا در نواحی دیده می شود که از فقر، سوء تغذیه یا شرایط بد زندگی رنج می برند. این عفونت می تواند هر دو مردان و زنان، کودکان و بزرگسالان را درگیر کند، اما عمدتا در کودکان در سنین مدرسه شایع است. ممکن است چندان مسری نباشد، اما دور از ذهن نیست که چندین عضو از یک خانواده درگیر این عفونت شوند، به خصوص آن هایی که در تماس و نزدیکی بیشتری با هم هستند.

فاووس با پوسته های فنجانی شکل زرد رنگ که به صورت لانه زنبوری در کنار هم قرار می گیرند، مشخص می شود. این عفونت بر اساس شدت، به سه درجه تقسیم می شود:

• مرحله اول : نواحی اطراف فولیکول مو بر روی پوست سر، قرمز و ملتهب می شود اما مو سالم باقی می ماند.
• مرحله دوم : پوسته های فنجانی زرد رنگ تشکیل می شود و شروع به ریزش می کند.
• مرحله سوم : حداقل یک سوم پوست سر درگیر می شود، به علاوه این که ریزش مو، آتروفی و اسکار نیز مشاهده خواهد شد.

پوسته ها، پلاک هایی را تشکیل می دهند که زمینه را برای بروز عفونت باکتریایی ثانویه فراهم می کنند و برداشت پلاک ها، یک پایه قرمز، ملتهب و مرطوب را بر جای می گذارد.

درمان قارچ سر فاووس

برای درمان قارچ سر فاووس، داروهای ضد قارچ خوراکی در نظر گرفته می شود و گریزئوفولوین یکی از موثرترین داروهاست. دیگر داروهایی که تجویز می شوند، عبارتند از: تربینافین، ایتراکونازول و فلوکونازول که معمولا طول دوره درمان با این داروها بیشتر خواهد بود. در کنار درمان سیستمیک، درمان موضعی مانند کتوکونازول 20 درصد و شامپوی سلنیوم سولفاید نیز در نظر گرفته می شود. دبریدها و پوسته ها نیز به طور مرتب باید از روی پوست سر برداشته شوند.

عفونت قارچ سر فاووس، به عنوان یک بیماری مزمن در نظر گرفته می شود و در صورتی که درمان نشود، می تواند آلوپسی (ریزش مو) و اسکارهای دائمی را به همراه داشته باشد.

قارچ سر اندوتریکس (Endothrix)

عفونت قارچ سر اندوتریکس توسط قارچی به نام تریکوفایتون که به قسمت داخلی ساقه مو حمله می کند، ایجاد می شود که شاهد بروز نوعی آبسه خواهیم بود که پوست سر نیز ملتهب می شود. برای درمان این نوع عفونت قارچی شامپوهای ضد قارچ، داروهای خوراکی و کرم های استروئیدی در نظر گرفته خواهد شد.

قارچ سر اکتوتریکس (Ectothrix)

عفونت های اکتوتریکس، زمانی اتفاق می افتد که قارچی از خانواده میکروسپروم به قمست خارجی ساقه مو حمله می کند و باعث ریزش مو می شود که به صورت تکه های گرد یا بیضی شکل همراه با حاشیه کاملا مشخص دیده می شود. این عفونت می تواند به یکی از سه فرم زیر ظاهر شود:

• لکه های بدون مو یا لکه های خاکستری،
• آبسه های ملتهب همراه با چرک و ترشح که اصطلاحا کریون نیز نامیده می شود،
• تورم غدد لنفاوی.

تشخیص قارچ سر

قارچ سر عمدتا با معاینه فیزیکی تشخیص داده می شود، اما گاهی نیاز است برای تعیین نوع قارچ، تست های بیشتری انجام شود. معمولا، نمونه بافت از ناحیه مورد نظر گرفته می شود تا بررسی های بیشتری زیر میکروسکوپ صورت بگیرد تا اندازه، فرم و ساختار قارچ و هم چنین نوع عفونت مشخص گردد. بسیار مهم است که نوع قارچ و عفونت درست تشخیص داده شود، چرا که درمان بر این اساس برای فرد در نظر گرفته خواهد شد.

در صورت تشخیص قارچ سر چه باید کرد؟

اگر ابتلا به قارچ سر در شما و یا کودک تان تشخیص داده شد، رعایت موارد زیر الزامی خواهد بود:

• تا حد امکان، تمامی اشیا و وسایلی که ممکن است به قارچ یا اسپورهای قارچ آلوده شده باشند را تمیز و ضد عفونی کنید، وسایلی از قبیل: کلاه، شانه، برس مو، روتختی، رو بالشتی و لباس ها. هدف از انجام این کار، پیشگیری از بازگشت مجدد عفونت بعد از درمان و هم چنین پیشگیری از انتقال عفونت به دیگران می باشد.
• از حوله مشترک به هیچ وجه استفاده نشود و دست ها به مرتب شسته شوند.
• نیازی نیست بچه ها از مدرسه دور بمانند، اما با این حال باید از عدم انتقال عفونت به سایر بچه ها اطمینان حاصل شود و نکات و مراقبت های لازم باید به کودک آموزش داده شود.
• پوست سر دیگر افرادی که با فرد آلوده در ارتباط بوده اند، باید به طور مرتب بررسی شود تا در صورت مشاهده هرگونه علامت، اقدامات درمانی آغاز شود.
• در صورتی که مشکوک به ابتلای حیوان خانگی خود به قارچ سر هستید، حتما نسبت به درمان اقدام کنید.

درمان قارچ سر

برای درمان قارچ سر، پمادها و شامپوهای ضد قارچ از سوی پزشک تجویز می شود و مصرف داروهای ضد قارچ مانند فلوکونازول نیز می تواند اثربخشی خوبی را داشته باشد. از جمله درمان های دارویی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• در صورتی که شدت عفونت کم باشد، شامپوهای ضد قارچ که حاوی مواد فعالی مانند سلنیوم سولفاید هستند، برای فرد در نظر گرفته می شوند.
• استفاده از شامپوهای ضد قارچ حاوی کتوکونازول ۲ درصد، به صورت روزانه یا چند مرتبه در هفته تجویز می شود.

البته این قبیل داروها نمی توانند عفونت قارچی را به طور کامل از بین ببرند، چرا که قارچ ها، ساقه مو را هدف قرار می دهند، اما کرم ها و شامپوها به این قسمت از مو نفوذ نمی کنند، به همین خاطر، تنها در برداشت قارچ ها از پوست سر موثر عمل می کنند.

تربینافین

 داروی ضد قارچ دیگری است که آنزیم های مورد نیاز برای ساخت غشای سلولی قارچ را مهار می کند، در نتیجه باعث از بین رفتن سلول های قارچی می شود. این دارو می تواند عفونت ناشی از تریکوفایتون را طی چهار هفته و عفونت های میکروسپوروم را طی هشت هفته به طور کامل برطرف کند. از جمله عوارض جانبی مصرف این دارو می توان به تهوع، استفراغ، اسهال، سردرد و خستگی اشاره کرد.

گریزئوفولوین

 اولین خط درمان دارویی عفونت قارچ سر است و معمولا دوره درمان در حدود هشت تا دوازده هفته خواهد بود و مهم است که دوره درمان کامل شود. مصرف این دارو برای کودکان بالای چهار سال در نظر گرفته می شود و ممکن است برخی افراد با علائمی از قبیل سردرد، حساسیت به نور، تهوع و استفراغ روبرو شوند.

فلوکونازول

 داروی ضد قارچی است که آنزیم های قارچی مورد نیاز برای سنتز غشای سلولی قارچ را مهار می کند و طول دوره درمان می تواند کوتاه و در حدود 20 روز باشد. عوارض جانبی مصرف این دارو عبارت است از: تهوع، استفراغ، اسهال، سردرد و راش های پوستی.

ایتراکونازول

 همانند فلوکونازول با انسداد آنزیم ها، جلوی سنتز و تشکیل غشای سلولی قارچ ها را می گیرد و مصرف دو تا چهار هفته ای این دارو می تواند به ریشه کن شدن عفونت قارچ سر کمک کند. از جمله عوارض جانبی می توان به مواردی از قبیل: اسهال، مشکلات دستگاه گوارش و هم چنین تغییر در آنزیم های کبدی اشاره کرد.

این داروها به خوبی توسط بدن تحمل می شوند و به ندرت پیش می آید که منجر به بروز عوارض خاصی شوند، اما با این حال، ممکن است شاهد بروز عوارضی در برخی افراد باشیم و یا حتی شاید بهتر است برخی افراد هرگز این داروها را مصرف نکنند. به عنوان مثال خانم ها در سنین باروری و زمانی که داروی گریزئوفولوین مصرف می کنند، نباید برای بارداری اقدام کنند یا آقایان باید در طول درمان با گریزئوفولوین، به مدت شش ماه یا بیشتر از روش های پیشگیری از بارداری استفاده کنند.