علت بروز شپش سر چیست و چگونه باید آن را درمان کنیم ؟

چرخه زندگی شپش سر

چرخه زندگی شپش سه مرحله دارد:

نیت‌ها: تخم‌های شپش سر با عنوان نیت شناخته می‌شوند، تخم‌هایی گرد، به رنگ زرد مایل به سفید به اندازه یک گره بسیار کوچک. نیت‌ها در نزدیکی پوست سر ایجاد می‌شوند، به ساقه مو می‌چسبند و برای تخم گذاشتن به حرارت و گرمای بدن نیاز دارند که معمولا شش تا نه روز طول می‌کشد تا تخم بگذارند.

نیف‌ها (پوره ها): تخم‌ها تبدیل به پوره می‌شوند و پوسته نیت خالی به ساقه مو چسبیده باقی می‌ماند. نیف‌ها اندازه یک سوزن ته گرد کوچک و به رنگ زرد هستند که تقریبا بعد از هفت روز، تبدیل به شپش بالغ می‌شوند.

شپش بالغ‌: شپش بالغ به اندازه سر سوزن است و در هر سمت خود، سه عدد پا دارد که تنها با خزیدن به حرکت در می‌آید و نمی‌تواند پرواز کند اما سرعت حرکت بالایی دارد. شپش بالغ می‌تواند تا سی روز بر روی سر زنده بماند و در صورتی که از پوست سر جدا شود، به سرعت می‌میرد چرا که برای زنده ماندن باید مرتب از خون انسان تغذیه کند.

علت بروز شپش سر چیست ؟

شپش سر کاملا مسری است و زمانی که حشرات روی سر می‌خزند، ممکن است شما به عفونت مبتلا شده باشید. شپش سر از طریق تماس فیزیکی منتقل می‌شود و نکته‌ای که باید در نظر داشته باشید این است که شپش‌ها نمی‌توانند از سر یک فرد به سر فرد دیگری پرواز کنند و سرایت تنها زمانی اتفاق می‌افتد که شما با فردی که در موهای خود شپش دارد، تماس نزدیک داشته باشید. شپش سر، تنها انسان‌ها را درگیر می‌کند و به حیوانات خانگی یا دیگر حیوانات منتقل نمی‌شود و سرایت از این طریق نیز غیر ممکن می‌باشد.

زمانی که جسمی با موی آلوده به شپش تماس داشته باشد و شما از آن جسم استفاده مشترک داشته باشید، احتمال ابتلا به شپش وجود دارد. با این حال، شپش‌ها نمی‌توانند بدون تغذیه از خون زنده بمانند و به همین خاطر اگر تا بیست و چهار ساعت به سر فرد دیگری منتقل نشوند، از بین خواهند رفت. نیف‌ها که شپش‌های جوانی هستند، تنها در حد چند ساعت خارج از پوست سر انسان می‌توانند زنده بمانند. اما مشکل اصلی اینجاست که شپش‌ها به سرعت مجدد تولید می‌شوند، به گونه‌ای که هر شپش ماده می‌تواند در روز، شش تخم بگذارد که معادل دو شپش خواهد بود.

 راه‌هایی که ممکن است به شپش سر مبتلا شوید، عبارت است از:

• تماس سر به سر با فردی که شپش دارد.
• استفاده از وسایل مشترک (مانند شانه) فردی که شپش دارد.
• استفاده از اقلام پارچه‌ای فرد مبتلا به شپش سر.

با این که امکان انتقال غیر مستقیم شپش بعید به نظر می‌رسد، اما ممکن است عفونت در پی استفاده از وسایلی مانند شانه سر، برس، هدفون و کلاه منتقل شود و حتی در برخی موارد ممکن است شپش برای مدتی بر روی مبلمان، تختخواب، حوله و لباس‌ها باقی بماند. اما با این وجود، مهم ترین نگرانی در خصوص شپش سر، انتقال آن از طریق تماس نزدیک سر به سر است که عمدتا در کودکان و هنگام بازی کردن اتفاق می‌افتد و طبق منابع معتبر، انتقال از طریق اشیا، یک استثنای نادر در نظر گرفته می‌شود.

از آن جایی که شپش سر عمدتا از طریق تماس مستقیم با موی فرد آلوده پخش می‌شود، خطر انتقال در میان کودکان و افراد جوانی که با هم بازی می‌کنند یا همکلاسی هستند، بیشتر خواهد بود و عمدتا شاهد بروز این عفونت در دبستان و پیش دبستان هستیم. آن چه که اهمیت دارد این است که اگر فردی مبتلا به شپش سر است، حتما باید این موضوع را به اطرافیان خود اطلاع دهد، اگر کودکی مبتلا به شپش است، مدرسه و مربیان باید از این موضوع مطلع باشند تا از انتقال و سرایت شپش به دیگران پیشگیری به عمل آید.

عوامل موثر در بروز شپش

سن

کودکان سه تا یازده سال بیشتر در معرض ابتلا به شپش سر هستند، چرا که تماس مستقیم سر با سر مانند خوابیدن در یک رختخواب یا استفاده از وسایل مشترک در این رده سنی بیشتر است و فرصت بیشتری برای انتقال و سرایت آلودگی وجود دارد. می‌توان گفت که حضور کودکان در مدرسه و مهد کودک به عنوان یک عامل جدی برای انتقال شپش سر کودکان در نظر گرفته می‌شود.

نزدیکی (مجاورت)

 زندگی با فرد مبتلا به شپش سر، صرف نظر از سن، می‌تواند احتمال ابتلا و آلوده شدن را افزایش دهد. نکته مهم این است که اگر در خانواده‌ای، یکی از اعضا درگیر شپش شود، دیگر اعضای خانواده باید بررسی شوند تا درمان برای آن‌ها نیز آغاز گردد.

جنسیت

دختران دو تا چهار برابر بیشتر از پسران در معرض آلودگی با شپش سر هستند و دلیل آن می‌تواند این باشد که معمولا دخترها موی بلندتری نسبت به پسرها دارند یا این که تماس سر با سر بیشتری را تجربه می‌کنند.

نژاد

معمولا کودکان سیاه پوست کمترین میزان ابتلا و آلودگی با شپش سر را دارند که می‌تواند به دلیل تفاوت در ضخامت مو و فر بودن مو باشد.

عدم غربالگری

تا زمانی که شپش تشخیص داده نشود و اقدامی برای درمان صورت نگیرد، به گسترش خود ادامه می‌دهد. غربالگری و بررسی با استفاده از شانه شپش سر، سریع ترین و موثرترین روش برای جست و جوی نیت‌ها یا شپش‌های زنده است، چرا که ممکن است شپش هیچ گونه علامتی نداشته باشد، خارش و زخم از علائم شپش است اما ممکن است در همه موارد مشاهده نشود. به خصوص در مواردی که مورد شناخته شده‌ای از شپش در میان نزدیکان یا همکلاسی‌ها گزارش شده باشد.

مدت زمان آلودگی به شپش

زمانی که کودکی به شپش آلوده می‌شود، معمولا کمتر از بیست شپش بالغ را حمل می‌کند که البته اگر نسبت به درمان اقدامی صورت نگیرد، می‌توانند سه تا چهار هفته زنده بمانند. اما نکته مهم این است که شپش‌ها جفت می‌شوند و تخم‌های بیشتری تولید می‌کنند، در واقع، همان طور که قبلا نیز اشاره شد، شپش بالغ می‌تواند تا سی روز، هر روز تا شش تخم بگذارد و مدت زمان درمان تا حد زیادی به نوع درمان و هم چنین میزان اثربخشی درمان بستگی دارد.

شایعات نادرست در مورد شپش سر

اطلاعات نادرستی که در مورد شپش سر به افراد داده می‌شود، می‌تواند باعث شود چرخه زندگی شپش ادامه پیدا کند و آلودگی بیشتر شود. برخی از این باورها و اطلاعات غلط عبارتند از:

شامپوها و نرم کننده‌های مخصوص می‌توانند جلوی ابتلا به شپش سر را بگیرند : چنین چیزی نیست، همان طور که قبلا نیز اشاره شد، ابتلا به شپش سر هیچ گونه ارتباطی به عدم رعایت بهداشت فردی ندارد. اما برای درمان شپش سر حتما باید از شامپوی مخصوص استفاده شود و شامپوهای معمولی تاثیری بر روی اثربخشی روند درمان ندارند.

هیچ گونه اقدام پیشگیرانه‌ای برای بروز شپش سر وجود ندارد : قطعا عدم استفاده از وسایل مشترکی مانند برس، شانه و ملحفه می‌تواند امکان انتقال و سرایت شپش سر را به حداقل برساند.

مشاهده نیت در قسمت ساقه مو به این معناست که آلودگی قدیمی بوده و شپش دیگر فعال نیست : نیت‌ها از خون تغذیه می‌کنند و طی یک هفته تخم می‌گذارند و تبدیل به پوره می‌شوند، پس در صورت مشاهده حتما باید از بین بروند.

درمان شپش سر به راحتی و با روش‌های دستی انجام می‌شود : بله این کار قابل انجام است، اما از آن جایی که یک فرد مبتلا به شپش می‌تواند به طور متوسط حداقل ده شپش فعال و زنده داشته باشد، کار چندان آسانی نخواهد بود.

درمان خانگی می‌تواند به پیشگیری و درمان شپش سر کمک کند : قطعیت این موضوع صد در صد به اثبات نرسیده است.

همه قسمت‌های خانه باید تمیز شود : شما تنها باید چیزهایی را تمیز کنید که با سر فرد آلوده تماس داشته‌اند، وسایلی مانند لباس‌ها، ملحفه‌ها، برس، شانه و رو بالشتی. همچین فرش و بالشتی که فرد آلوده طی 48 ساعت گذشته با آن‌ها تماس داشته نیز باید تمیز شود.

راهکارهای درمان شپش سر

شپش سر با درمان و داروهای مناسب از بین می‌رود و پزشک بهترین نوع درمان را برای شما در نظر خواهد گرفت. درمان‌های استاندارد مانند لوسیون و شامپوهای تجویز شده از سوی پزشک می‌توانند به نابودی شپش‌های کمک کنند، چرا که حاوی داروهای خاصی هستند. دستورالعمل‌هایی مانند مدت زمان باقی ماندن محصول بر روی مو حتما باید رعایت شود تا درمان اثر خود را داشته باشد.

بعد از گذشت دوازده ساعت، فرد باید با استفاده از شانه‌ای به نام شانه نیت، موهای خود را شانه کند تا تخم‌های مرده و شپش‌ها برداشته شوند. بهتر است برای انجام این مرحله، موهای خود را به چند قسمت تقسیم کنید و از قسمت ریشه تا نوک مو را شانه کنید تا از جدا شدن تخم‌ها و شپش‌ها مطمئن شوید.

نکاتی که در خصوص درمان شپش سر باید در نظر داشته باشید، عبارتند از:

• اگر هشت تا دوازده ساعت بعد از درمان، متوجه شپش زنده در موهای خود شدید و احساس کردید حرکتی کندتر از قبل دارند، از درمان مجدد خودداری کنید، چرا که ممکن است مدتی طول بکشد تا دارو تاثیر خود را داشته باشد.
• اگر بعد از گذشت هشت تا دوازده ساعت از درمان، هیچ گونه شپش مرده‌ای مشاهده نشد و شپش‌ها هم چنان فعال بودند، این بدان معناست که دارو تاثیری نداشته است و تا زمانی که با پزشک مشورت نکرده‌اید، نباید درمان مجدد را آغاز کنید.
• بعد از هر بار درمان، شانه و موها را هر دو تا سه روز یک بار چک کنید تا از بروز آلودگی مجدد پیشگیری به عمل آید و توصیه می‌شود درمان به مدت دو تا سه هفته ادامه پیدا کند تا نیت‌ها و شپش‌ها به طور کامل از بین بروند.
• هدف از درمان مجدد، کشتن هر نوع شپش بازمانده قبل از تولید تخم‌های جدید است و برای برخی از داروها، درمان مجدد و به طور معمول یک هفته بعد از درمان اولیه و به مدت هفت تا نه روز (بسته به نوع دارو) توصیه می‌شود، در برخی دیگر موارد تنها در صورتی که شپش خزنده مشاهده شود، درمان مجدد در نظر گرفته خواهد شد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

شپش سر، مضر نیست اما به شدت مسری است و می‌تواند منجر به بروز خارش و ناراحتی در فرد شود و اگر فردی متوجه علائم در خود و یا کودک خود شد، باید حتما نسبت به درمان اقدام کند. در صورتی نسبت به برداشته شدن تمامی شپش‌ها از پوست سر اقدامی صورت نگیرد، احتمال بازگشت مجدد آلودگی بسیار بالا خواهد بود. در مواردی که علاوه بر مصرف صحیح و به موقع داروها، هم چنان شپش باقی بماند و فرد خارش داشته باشد، درمان‌های قوی تری از سوی پزشک تجویز خواهد شد.